هرگاه کلمه ای(فعل، اسم، صفت و قید) را به ما دادند که مصدر آن را پیدا کنیم به کلمه ی داده شده خوب دقّت کرده و سئوال زیر را در مورد آن مطرح می کنیم:

مثلاً برای پیداکردن مصدر کلمه ی ‹ آموزگار› که صفت است اوّلین کاری که می کنیم سئوال بالا را از آن می پرسیم:

جواب: آموختن است. پس مصدر ‹ آموزگار› کلمه ی ‹ آموختن › است. توجّه کنید ‹ آموختن › به فعل شباهت دارد و با ‹ تن › پایان یافته است.

توجّه کنید که مصدر، یک یا چند حرف از خود را در کلمه ی مورد نظر جا می گذارد چنان که ‹ آموختن › در کلمه ی آموزگار، ‹ آمو › را جا گذاشته است.

شما می توانید با این روش، مصدر فعل ها، اسم ها، صفت ها و قیدهای مصدر دار را به آسانی و سریع پیدا کنید. به نظر شما مصدر این کلمه ها کدام اند؟: آزمایش، آفریده، رفتار، می بینم، دوان دوان، ساختمان، و...

هرگاه کلمه ای که بیشتر از یک جزء باشد به جزء مصدر دار آن توجّه کنید. مثلاً به کلمه ی ‹ جمع آوری› دقّت کنید از دو جزء جمع و آوری ساخته شده است که جزء دوم آن یعنی ‹ آوری› مصدر دار است. که از مصدر ‹ آوردن› گرفته شده است. کلمه های زیر از این دسته اند: جلوگیری، از خود گذشتگی، بازدید، دست شویی، دستگیره، فنّاوری، نگه داری، برنامه ریزی، خودرو سازی، حشره کُش، سر نشین، روان شناسی و فعل از نظر زمان به سه دسته تقسیم می شود: 1- گذشته(ماضی) 2- حال(مضارع) 3- آینده(مستقل)

این سه نوع فعل از دو طریق از مصدر ساخته می شوند فعل های گذشته و آینده از بن ماضی

مصدر و فعل حال از بن مضارع مصدر گرفته می شوند. بُن

بُن: جزء اوّل، ثابت و تغییرناپذیر فعل است که در تمام ساخت ها می آید و معنی اصلی فعل(مصدر) را در بردارد. مانند:

ماضی(گذشته) حال(مضارع)

دیدم دیدیم می بینم می بینیم

دیدی دیدید (دید)بن ماضی می بینی می بینید ( بین)بن مضارع

دید دیدند می بیند می بینند

در فعل های سمت راست، ‹ دید› و در فعل های سمت چپ، ‹ بین › بُن هستند که بر معنی ‹ دیدن ›(مصدر) دلالت می کنند. ‹ دید › که در فعل های گذشته آمده، بن ماضی و ‹ بین› که در فعل های حال آمده است، بن مضارع است.

بن ماضی چیست؟ بنی است که تمام فعل های ماضی، برخی اسم ها، صفات و قیدها و فعل آینده از آن ساخته می شوند. مانند ‹ دید › که فعل ماضی بالا از آن ساخته شده و اسم هایی چون ‹ دیدار، بازدید › و صفت هایی چون ‹ دیده، دیدنی› و فعل آینده ی ‹ خواهد دید› از آن ساخته می شوند.

طرز پیدا کردن بن ماضی:

1- اوّل باید مصدر کلمه ی مورد نظر را پیدا کرد. ‹ بینا› مصدر: ‹ دیدن ›

2- ‹ ن › مصدری را حذف کنید. ‹ دیدن ›

3- آن چه باقی می ماند، بن ماضی است. دید بن ماضی

‹ دید › بن ماضی مصدر ‹ دیدن › است

بن ماضی کلمه های زیر را پیدا کنید. دانا، گسترش، تابندگی، ریخته، ناتوانی، پیامبر، راست گو

بن مضارع چیست؟ بنی است که همه ی فعل های مضارع، بعضی اسم ها، صفت ها و قیدها و فعل امر از آن ساخته می شوند. مانند ‹ بین › که فعل مضارع زیر از آن ساخته شده است:

می بینم – می بینی – می بیند می بینیم – می بینید – می بینند

و اسمی مانند ‹ بینش › و صفت و قیدهایی چون ‹ بیننده، بینا › و فعل مضارع ‹ می بیند › و فعل امر ‹ ببین › از آن ساخته می شوند.

طرز پیدا کردن بن مضارع:

1- اوّل باید مصدر کلمه ی مورد نظر را پیدا کرد. ‹ بینا› مصدر: ‹ دیدن ›

2- از مصدر، جا خالی جمله ی زیر را کامل کنید

‹ دیدن › من حالا دارم می ... م. : ﺑﻴﻨ

3- جزئی که در جاخالی قرار می گیرد، بن مضارع است. :بین

بن مضارع کلمه های زیر را پیدا کنید. گذاشته، نفوذ ناپذیر، گفتار، زادگاه، کردار، آمدند، یخ زده